Istorija Cetinja
Nastanak Cetinja uslovile su istorijsko – političke i društveno – ekonomske prilike u XV vijeku. Osvajači pohodi Turaka prisilili su onovremenog gospodara Zete, Ivana Crnojevića, da sjedište svoje države iz Zetske ravnice, iz utvrđenog grada Žabljaka, premjesti u nepristupačnije predjele, prvo na Obod 1475. godine, a odmah zatim dublje u brda, u podnožje planine Lovćen.
U Cetinjskom polju 1482. godine Ivan Crnojević podiže sebi dvor, a dvije godine kasnije gradi i manastir. Gradnjom dvora i manastira utemeljena je nova prijestonica koja je dobila ime Cetinje. U novopodignuti manastir Ivan Crnojević je prenio i sjedište Zetske mitropolije, tako da je Cetinje, pored svjetovnog, postalo i duhovni centar u kome je Ivanov sin Đurđe Crnojević osnovao prvu državnu štampariju na slovenskom jugu, tzv. Crnojevića štampariju.
Nagli uspon Cetinja pod Crnojevićima prekinut je na samom kraju XV vijeka, jer je Zeta 1499. godine izgubila svoju samostalnost, tako da se jedini slobodni dio države, koja se od tada počela nazivati Crnom Gorom, sveo na krševiti prostor između Rijeke Crnojevića i Boke Kotorske.
Nestankom Crnojevića kao graditelja novog duha, Cetinje u dva naredna vijeka u svom razvoju stagnira. Razapeto između Venecije i Turske, često na udaru osvajača, Cetinje je tokom XVI i XVII vijeka bilo izloženo teškim iskušenjima. U ovom periodu stradao je dvor i manastir Crnojevića. Tek od kraja XVII vijeka, od 1697. godine kada je za Cetinjskog mitropolita izabran Danilo Petrović, rodonačelnik dinastije Petrovića, koja će s pravom nasljedne vlasti vladati Crnom Gorim dva naredna vijeka, Cetinje ponovo počinje da se razvija i urbanizuje.
Vladika Danilo i njegovi nasljednici, preokupirani vođenjem oslobodilačkih ratova i učvršćivanjem jedinstva u državi, nisu imali dovoljno vremena da se predano posvete izgradnji Cetinja. Tek će se u razvoju grada značajniji napredak osjetiti za vrijeme Petra II Petrovića Njegoša, koji 1938. godine gradi novu vladarsku rezidenciju – Biljardu. Grad se uvećava gradnjom novih kuća, što postepeno vodi ka njegovoj urbanizaciji.
Za vrijeme Njegoševog nasljednika Danila Petrovića, Crna Gora je 1852. godine proglašena knjaževinom, a Danilo knjazom, što daje novi impuls u razvoju grada.
Puni zamah Cetinje će doživjeti tek za vrijeme knjaza Nikole I Petrovića. Tada se gradi niz javnih objekata, među prvima je 1864. podignuta „Lokanda,“ prvi hotel, zatim 1867. novi knjažev dvor, zgrada Djevojačkog instituta, bolnica i dr. Priznavanjem samostalnosti Crne Gore odlukom Berlinskog kongresa 1878. godine, Cetinje će u pravom smislu postati prijestonica evropske države sa svim odgovarajućim atributima. Uspostavljanjem diplomatskih odnosa sa nizom evropskih država na Cetinju se podižu moderne zgrade za smještaj predstavništava. Među njima se svojom arhitekturom izdvajaju zgrade francuskog, ruskog, engleskog, austrougarskog i italijanskog poslanstva.
Proglašenje Crne Gore za kraljevinu 1910. godine takođe se snažno odrazilo na dalji razvoj njene prestonice. Podiže se simbol državne moći, monumentalno zdanje – Vladin dom.
U cjelini, u razdoblju od 1878. pa do 1914. godine, odnosno do Prvog svjetskog rata, Cetinje je doživjelo puni urbano – populacioni procvat. Na Cetinje dolaze i u njemu borave mnogi istaknuti intelektualci iz drugih južnoslovenskih krajeva, koji znatno doprinose razmahu kulturno – prosvjetnog, zdravstvenog i svekolikog života prestonice i čitave države.
U periodu između dva svjetska rata, Cetinje se kao sjedište Zetske banovine značajno uvećalo i teritorijalno proširilo. Međutim, kada je odlukom Skupštine NR Crne Gore 1946. godine za sjedište republičkih organa uprave i administracije određen je Titograd.
Cetinje je tokom više godina preživljavalo ozbiljnu krizu u razvoju. Izgradnjom određenih industrijskih pogona, uz ozbiljno zanemarivanje razvoja tradicionalnih i potencijalno mogućih kulturno – prosvjetnih funkcija i turističko – receptivnih kapaciteta, grad nije uspio da stvori šire i pouzdanije osnove za brži i solidniji društveno – ekonomski prosperitet.
Vraćanjem Cetinju atributa prijestonice Crne Gore Ustavom Republike Crne Gore, ponovo su mu otvorene perspektive za dalji razvoj.